TÜRK NÖROŞİRÜRJİ DERNEĞİ ETİK İLKELER VE KURALLAR DEKLARASYONU

SAĞLIK ÇALIŞANLARI İLE TİCARİ KURULUŞLAR ARASINDAKİ İLİŞKİLER İÇİN ÖNERİLEN ETİK İLKELER VE KURALLAR

“HEKİM - HASTA İLİŞKİSİ, TÜM ETİK KURALLARIN ODAK NOKTASIDIR”

Gelişen teknolojiler, tıbbi tedavide kullanılan implant ve cihazlarda hızlı bir gelişim sağlamıştır. Bu gelişim kaçınılmaz olarak sağlık çalışanlarının süreklieğitilmesi ihtiyacını da doğurmaktadır. Ticari kuruluşlar ile sağlık çalışanları arasında, ilerlemekte olan tıbbi teknolojinin aktarılması, tıbbi cihazların güvenli ve etkili kullanımı, eğitim ve araştırma konularındaki ilişkilerin varlığı bu sürecin doğal bir sonucudur. Öte yandan, hızla gelişen ve değişen bilgiyi yakalamak, güncel kalmak için uğraşan sağlık çalışanları, bu bilgilerin sunulduğu, eğitimlerin ve uygulamaların yapıldığı sürekli eğitimtoplantılarına kendi imkanları ile katılmakta zorlanmaktadırlar. Bu durum; sağlık çalışanının çalıştığı kurumdan yeterli maddi destek alamaması, toplantı sayısındaki artış ve/veya kongre maliyet ve katılım ücretlerinin artmış olması gibi sebeplerden kaynaklanabilmektedir. Sağlık çalışanları bu nedenlerle ve ayrıca meslekte yükselmek için gerekli kredi puanlarını istenilen düzeyde tutabilmek için bu toplantılara katılmak istemekte ve ekonomik destek (sponsor) arayışına girmektedirler. Bu arayış, geçmiş yıllarda, ticari kuruluşlar ile sağlık çalışanları arasında etik olmayan bazı ilişkilere de neden olmuş olabilir.

Tıbbi ticari kuruluşlar ile, bu kuruluşların sunduğu implant ve cihazları satın alan, kullanan, kiralayan veya kullanılmasını sağlık veren hekim ve diğer sağlık personeli arasında oluşacak ilişkilere kılavuz olması amacı ile hazırlanan bu rehber, Türk Nöroşirürji Derneği tarafından da kabul edilmektedir.

Ticari kuruluşlarla hekimler arasındaki ilişkilerin ahlaki standartlara ve yürürlükteki yasalara uygun olması şarttır. Kaldı ki;ancak bu sayede, hekimler, hastaların tedavilerine yönelik olarak verdikleri kararlarda tam bağımsız ve bilimsel davranabililirler. Ancak, halen ülkemizde ticari tıbbi firmalar ile söz konusu sağlık çalışanları arasındaki ilişkileri düzenleyen yönetmelikler olmadığı gibi, bu ilişkilerin etik kuralları konusunda yayınlanmış bir deklarasyon da bulunmamaktadır. Mevcut yasaların bu ilişkilerin her bir noktasına cevap vermesi, yasal suç ile etik kural ihlali gibi farklı konuları ayırabilmesi her zaman mümkün gözükmemektedir. Bu metin, güncel hayatında ve meslek icrası sırasında doğrudan ya da dolaylı şekilde tıbbi ticari firmalar ile ilişkide olan sağlık çalışanlarının, ticari kuruluşlar ile olan ilişkilerinde uymaları gereken önerileri kapsamaktadır. Türk Nöroşirürji Derneği, tıbbi ticari kuruluşların temsilcisi olan (ORDER) ile görüşmeler yapmış ve onların da Avrupa'da geçerli olan EUCOMED ilkelerine uyacakları konusunda taahhütlerini almıştır. Türk Nöroşirürji Derneği de bu öneri ve ilkelere uygun tutum izleyeceğini ilan etmektedir. Bu deklarasyon, değişen yasa ve yönetmelikler, koşullar ve ihtiyaçlara göre değiştirilmeye ve güncellenmeye açıktır.

HEKİMLER İÇİN ÖNERİLER:
Düzenlenecek olan tıp eğitimi,  tanıtım toplantıları ve uygulamalı çalışmalar için;

1. Sadece ciddi eğitim amacı olan ve hasta tedavisini iyileştirmeye yönelik faaliyetler için, ticari kuruluşlardan destek alınabilir.
2. Toplantının içeriği, yapısı, ilgili basılı evrakları, sağlık hizmetini ve bilimi geliştirmeye yönelik olmalı, hiçbir kuruluşa ticari çıkar sağlamamalıdır.
3. Toplantı düzenleyenler, bu toplantıların amaç ve içeriğinin belirlenmesi, bunları kontrol edecek kişi ve kuruluşların belirlenmesi, eğitim yöntemlerinin seçimi ve sonuçların değerlendirilmesi aşamalarında, ticari kuruluşların çıkarlarından uzak davranmak zorundadır.
4. Bu toplantıların kişisel çıkar ilişkilerinden arınmış olması gereklidir. Son bir yıl içinde, bir sağlık alanındaki ticari kuruluş veya organizasyonla finansal ilişkide bulunmuş olup da, yeni bir eğitim toplantısını düzenleyecek  veya kontrol edecek olan kişiler, geçmişteki ilişkilerini açıklamak zorundadır. Bu ilişkisini açıklamak istemeyenler eğitim toplantılarının organizasyonunda yer alamazlar.
5. Eğitim amaçlı etkinlikleri düzenleyenler, bütün katılımcılar açısından çıkar çatışmalarının olmamasına dikkat etmek, var ise de çözüm oluşturmak zorundadır.
6. Eğitim toplantılarında yapılacak yemek ve sosyal programlar, bilimsel etkinliği geride bırakacak veya onu geçecek düzeyde olamaz.
7. Eğitim toplantılarını düzenleyenler, ticari kuruluşların parasal desteklerini, eğitici  ve konuşmacı konumunda olmayanların seyahat, konaklama, huzur hakları veya kişisel harcamaları için kullanamazlar.
8. Eğitim toplantılarını düzenleyenler, ticari kuruluşların sağladığı parasal desteğin nasıl alındığını, nasıl kullanıldığını ayrıntılı ve denetime açık olarak kaydetmek zorundadır.
9. Eğitim toplantısına katılacak olanlar, ticari kuruluşlardan, yalnızca o etkinlik süresi için, kayıt ücreti, ulaşım ve konaklama giderleri için destek alabilirler. Bu destek sadece o sağlık çalışanı için olabilir. Söz konusu destek eş, çocuk vb. refakatçileri için olmamalıdır. Bu gibi refakatçilerin giderleri, katılımcı sağlık çalışanı tarafından bizzat karşılanmalıdır.
10. Eğer bir hekim, eğitim amaçlı olarak parasal bir destek veya patent ücreti alıyorsa bunu hastasına bildirmelidir.
11. Bir hekim, kullandığı bir ürün için veya ürün değişiminde transfer nedeni ile doğrudan finansal destek alamaz.
12. Tüm hekimler tarafından kullanılabilecek olan bir ürünün seçiminde etkili olan bir hekim, eğer varsa, ticari kuruluş ile olan her türlü ilişkisini açıklamak zorundadır.
13. Bir hekim, bilimsel çalışması için kendisi veya kurumuna yapılan bir ticari kuruluş desteği varsa, açıklamak zorundadır.
14. Ülkemizdeki teknolojik gelişmenin desteklenmesi ve tıbbi ticari malzemede yurtdışına bağımlılığın ortadan kaldırılması için hekimlerin ticari malzeme sağlayan kuruluşlarla işbirliğinin desteklenmesi yasal ve etik koşullara uygun olması koşuluyla gereklidir. Bir hekim, teknolojinin geliştirilmesi amacıyla ticari kuruluşlarla birlikte çalışabilir ya da danışmanlık yapabilir. Ancak yapılan çalışmalar yayınlandığı ya da sunulduğu zaman bu ilişki ve ilgili kuruluştan alınan desteğin açıklanması gereklidir.

    TİCARİ KURULUŞLAR İÇİN ÖNERİLER:

15. Ticari kuruluşlar, sağlık çalışanlarına, temsilcisi oldukları tıbbi teknolojinin güvenli ve etkili kullanılabilmesi için ürün hakkında eğitici toplantı ve uygulamalı çalışmalar sağlayabilirler. Bu tür toplantılar, mümkün ise ticari kuruluşların kendilerine ait binaların salonlarında veya toplantı salonu içeren kliniklerde yapılmalıdır. Ticari kuruluşlar, toplantılar sırasında katılımcı sağlık personeline uygun fiyatlarla olmak şartı ile yeme-içme imkanı sağlayabilirler.
16. Ticari kuruluşlar sağlık çalışanlarına yasa, yönetmelik ve mesleki kurullarının izin verdiği yerlerde, finansal destek sağlayabilirler. Bu finansal destekler:  konferans, kurs, uygulama ve eğitim çalışmalarına katılım ücreti, makul seyahat, yemek ve konaklama masrafları olabilir (daha geniş açıklama Eucomed Kılavuzunun ‘sorular ve cevaplar’ bölümünde mevcuttur). Bu tür finansal destekler yasalara uygun olmalıdır. Bu konuda bir tereddüt olduğu takdirde, ticari kuruluşlar, destek oldukları sağlık çalışanının bağlı olduğu kurumlar, hastane yönetimi, üstlerine veya diğer yerel üst birimlere haber vermek zorundadır.
17. Ticari kuruluşun sağladığı finansal destekler, toplantıyı düzenleyen kuruma ödeme şeklinde yapılır, bizzat katılımcı sağlık çalışanına yapılamaz. Bir ticari kuruluş, eğitim organizasyonunu yapanların bilgisi ve onayı dışında katılımcıya herhangi bir destek sağlayamaz.
18. Ticari kuruluşlar sağlık çalışanlarının düzenlediği eğitim toplantıları, kongre ve uygulama çalışmalarına destek olabilirler. Ticari kuruluşlar, yaptıkları desteğin karşılığında, toplantının konu ve konuşmacılarının belirlenmesine, eğitim yöntemlerine karışamazlar ve etkinliğin başarısının değerlendirilmesinde rol alamazlar.
19. Ticari kuruluşlar; yapılan toplantılar sırasında tüm bilgilerin adil, dengeli ve bilimsel titizlikle hazırlanmış olması kaydı ile uydu sempozyum/çalıştaylar yapabilirler.  Tıp eğitimi olarak değerlendirilmeyen ve kredilendirilmeyen bu toplantılar, aynı anda yapılan diğer toplantılarından ayrı olarak değerlendirilir ve dolayısıyla ticari kuruluşlar bu toplantıların içeriğini belirleyebilir, konuşmacı seçiminden sorumlu olabilirler.
20. Ticari kuruluşlar, eğitim kurumlarına, sağlık hizmeti veren kurumlara veya bilim adamlarına destek için burs verebilirler. Ancak bursu kullanacak kişinin seçimi konusunda, bursun verildiği kuruma karışamazlar. Burslar bireylere değil, eğitim veya mesleki kurumuna verilmelidir.
21. Ticari kuruluşlar, ürünlerinin özelliklerini anlatmak, sözleşme ve satış şartlarını konuşmak üzere, sağlık çalışanları ile bir araya gelebilirler. Bu toplantılar, kural olarak sağlık çalışanının kurumunda veya ona yakın bir yerde yapılmalıdır. Bu toplantılarda ticari kuruluşlar makul yemek masraflarını karşılayabilirler. Fabrika gezileri veya taşınamaz cihazların tanıtımının gerekli olduğu durumlarda, ticari kuruluşlar, sağlık çalışanının kabul edilebilir ulaşım ve konaklama masraflarını karşılayabilirler. Toplantılara, sağlık çalışanları eşlerini ve misafirlerini getiremezler.
22. Ticari kuruluşlar, sağlık çalışanlarından danışmanlık hizmeti alabilirler. Bu konuda Eucomed kuralları (madde:5) geçerlidir.
23. Ticari kuruluşlardan verilecek olan hediyeler, sağlık çalışanının bağlı olduğu yasa ve yönemeliklere uygun, işi ile uyumlu olmalı, hastalara yarar sağlamalı veya eğitimsel bir fonksiyon sunmalıdır. Hediyeler nakit veya nakit benzeri şekillere dönüştürülemez.
24. Ticari kuruluşlar, toplantılarda tanıtım için sergi/stand alanı kiralayabilirler ve reklamlarına uygun bir şekilde izin verilebilir:
    1. basılı belgeler içinde ilk veya son sayfada reklam olabilir,
    2. eğitim odasının girişinde, etkinlik sırasında, sonrasında ve etkinlik odasında çıkarken reklam materyali dağıtılamaz,
    3. ticari çalışmalar ile eğitim çalışmaları aynı oda veya salonda gerçekleştirilemez,
    4. eğitimin yapıldığı oda içinde ticari mesaj, reklam veya ambleme izin verilemez,
    5. yansılar, görsel materyaller, özet bildiri ve notlar ile kongre kitapları ticari bir isim veya amblem içeremez. Ancak yansı ve video çekimlerinde görünen, eğitim çalışmalarında kullanılan alet ve cihazların üzerindeki ticari isim ve amblemlerin ortadan kaldırılamadığı durumlar bu tanımın dışındadır. Bu durumda, düzenleyiciler ve eğiticiler içeriğin eğitim dışında bir amaca yönelik olmadığının güvencesini vermekle sorumludur.
25. Ticari kuruluşlar, sonuçta fayda sağlayacak bağımsız tıbbi araştırmalara, tıp biliminin ve eğitiminin gelişmesi ve hasta-toplum eğitimini desteklemek amacı ile parasal destek sağlayabilirler. Bu tür destekler, hiçbir şekilde, ticari kuruluşun ürün ve hizmetlerinin, geçmiş, günümüz veya gelecekteki potansiyel kullanımına bağlanamaz. Eğitim yardımları, yürürlükteki yasalar ve yönetmelikler uyarınca, sadece bunları alabilecek kuruluş ve kurumlara yapılabilir, sağlık çalışanlarına bireysel olarak verilemez.

Kaynaklar:
1. Türk Cerrahi Derneği Sürekli Tıp Eğitimi Etkinliklerinde Etik İlkeler ve Kurallar;
   Prof. Dr. Cem Terzi, Türk Cerrahi Derneği,2009.
2. Eucomed, İş uygulamaları Tüzüğü,
   
3. Eucomed, Kılavuz döküman'ı
   
4. AAOS kılavuzu'ndan faydalanılmıştır.